Er is sprake van optimisme met een vleugje strijdbaarheid na afloop van de eerste twee informatiebijeenkomsten van De Coöperatie. De eerste bijeenkomst was in Utrecht op 22 april op het hoofdkantoor van Blendle, de tweede bijeenkomst op 25 mei bij BINK36 in Den Haag.

Tijdens het stellen van vragen aan de initiatiefnemers – Teun Gautier Teun Gautier werkte in het management van Elsevier en Telegraaf Mediagroep en was uitgever van De Groene Amsterdammer. Hij is tevens bestuurslid van Vereniging Veronica, dat investeert in diverse media-initiatieven, zoals ANP en ThePostOnline., Jan-Jaap Heij Jan-Jaap Heij is de oprichter van Reporters Online, lees de ontstaansgeschiedenis op Nieuwe Journalistiek: Hoe gratis dagblad De Pers zich ontwikkelde tot digitaal pionier., Klaske Tameling Klaske Tameling is projectmanager en onderzoeker op het gebied van crossmediale journalistiek, een onderwerp waarop zij in 2015 promoveerde. en Gyurka Jansen Gyurka Jansen is webadmin van Reporters Online en ThePostOnline. – spreekt vanuit de zaal geen scepsis maar ongeduld. Hoe gaat De Coöperatie de collectieve besluitvorming praktisch regelen? Hoe worden opdrachten verdeeld? Wanneer gaan jullie beginnen?

Nieuwe perspectieven

De taaie problemen waar freelancers het laatste decennium vooral over plegen te praten, zoals dalende omzet en uitgevers die leveringsvoorwaarden uitkleden, zijn even ingeruild voor nieuwe perspectieven, kansen en oplossingen.

Er lonkt bovendien een nieuw gevoel van rechtvaardigheid.

“Dat geld ging in ieder geval niet naar de journalistiek.”

“Het denken van Marx gaat terugkomen”, stelt Teun Gautier tijdens z’n presentatie in Den Haag. “In de kapitaalintensieve economie die we vroeger hadden, gingen de inkomsten naar de kapitaalverschaffer. Iemand was rijk, kocht een drukpers, en kreeg de winsten. Of neem investeerder Egeria Egeria is een Nederlandse investeringsmaatschappij, die van 2010 tot 2015 een meerderheidsbelang had in NRC Media., dat haalde tien miljoen per jaar uit NRC BV, op een omzet van 120 miljoen. Dat geld ging naar financiers, naar een tweede jacht, of wat ze er ook mee deden. Het ging in ieder geval niet naar de journalistiek.”

 

“Dat gaan we niet meer laten gebeuren; we gaan de winst van de journalistiek niet meer laten weglopen naar mensen die er niks aan toevoegen, wat mij betreft. In een kennisintensieve economie gaan de winsten naar de mensen die de kennis leveren. Daarom gaat de winst van De Coöperatie naar de leden.”

Ook Gautiers analyse van het medialandschap valt bij de toehoorders in goede aarde: “We staan aan de vooravond van de gouden eeuw van de journalistiek, zeg ik altijd. De oude mediawereld worstelt, daarmee ontstaan er kansen voor nieuwe initiatieven. Informatie is nog nooit zo waardevol geweest als nu. De vraag naar informatie is nog nooit zo groot geweest. En het maken en distribueren is nog nooit zo makkelijk geweest.”

Kantoorruimte en koffie

Gautier ziet een sleutelrol voor freelancers. “Onder druk van bezuinigingen ontstonden rompredacties. Iedereen eruit: Nieuwe Revu had bijvoorbeeld tachtig medewerkers, nu nog acht. In eerste instantie was het een beweging uit armoede, maar als je het omdraait zie je een kans: in de toekomst wordt 60, 70, 80 procent van de informatie door freelancers geleverd.”

Het ecosysteem van freelancers ontbeert alleen een paar zaken, zegt Gautier. Ten eerste het vermogen om meer geld te verdienen met geproduceerd werk. Ten tweede ontbreekt het aan infrastructuur: werkplekken, kantoorruimte, koffiezetapparaten, ICT en ondersteuning. En ten derde ontbreekt het aan schaalvoordeel in onderhandelingen met uitgevers, die door fusies alsmaar groter en machtiger zijn worden.

Eigenlijk hebben we de Coöperatie bedacht om precies die drie dingen op te lossen, vertelt Gautier. “De Coöperatie is een organisatie die freelancers ondersteunt met omzetgeneratie, tools en een groot aantal diensten.”

“Bij Reporters Online gaat de omzet ook grotendeels naar de journalisten.”

Het lidmaatschap van De Coöperatie bedraagt twintig euro per maand. De leden krijgen daarvoor onder meer werkplekken met korting, hulp bij vergaren van opdrachten en publiceren van journalistieke verhalen en boeken.

Verder gaat de Coöperatie sprekers of dagvoorzitters leveren en gaat het een matchingfonds beheren voor financiering van journalistieke producties. Stichting Matchingfonds De Coöperatie is in juli 2016 opgericht en gaat fondsen werven bij de overheid, het bedrijfsleven en foundations die media en journalistiek financieel ondersteunen. Freelancers kunnen daarmee elders geworven fondsen fondsen voor journalistieke projecten verdubbelen.

Gautier: “En we zijn heel nauw verbonden met Reporters Online. We zijn zelfs aandeelhouder. We werken heel innig samen. Reporters Online is ook een bedrijf dat niet primair een winstoogmerk heeft. De omzet gaat grotendeels naar de journalisten.”

Een aandeel in elkaar

Reporters Online raakte vorig jaar betrokken bij Gautiers plannen voor De Coöperatie, vertelt Jan-Jaap Heij na afloop van de bijeenkomst in Den Haag. Gautier is bestuurslid bij Vereniging Veronica, Vereniging Veronica participeert in diverse media-initiatieven, waaronder ANP en ThePostOnline. een aandeelhouder van Reporters Online.

Heij: “We spreken elkaar toch de hele week al. Laten we het daar dan ook maar over hebben. Zo is dat idee ontstaan. Op een gegeven moment heeft Teun Klaske Tameling erbij gehaald. Toen hadden we een webdeveloper nodig. Ik zei: die van ThePostOnline is een goede; laten we Gyurka Jansen erbij halen. Toen hadden we een online marketingbureau nodig, en dat werd Bureau Bolster van Jaap Stronks. Jaap Stronks is online strateeg, zijn onderneming adviseert bedrijven op het gebied van online marketing- en communicatie. Jaap had een visionaire nieuwsbrief geschreven over de trends in online uitgeven Het bewuste stuk is nog te lezen op de website van Bureau Bolster: Online-journalistiek in 2016: onze 9 voorspellingen. en daar kwam Reporters Online in voor. Ik dacht: dat is leuk, daar ga ik eens koffiedrinken.”

Bolster is nu bezig met een kant en klaar websitesysteem voor de leden van De Coöperatie, vertelt Heij. De betaalsystemen van Reporters Online – online afrekenen van artikelen met een Blendle-tegoed Zie het artikel over dit betaalsysteem op Nieuwe Journalistiek: Blendle-knop voor freelance journalisten start buitenlands avontuur van Reporters Online. – zitten daar ingebouwd. “Dat systeem willen we vanuit De Coöperatie aanbieden aan de leden als mogelijkheid om goed en goedkoop een eigen bedrijfswebsite te maken.”

En daar koppelen jullie online advertentiemogelijkheden aan vast, zoals banners.

“Ja, op die manier ontstaan er allerlei lijnen die elkaar kunnen versterken. Maar dan moet je wel eerst vijfhonderd websites met dat systeem hebben draaien voordat je adverteerders iets kunt bieden. Die willen eerst bereik zien, anders denken ze er niet eens over na.”

Teun Gautier vertelt dat De Coöperatie aandeelhouder is geworden in Reporters Online. Wat is daarvoor de reden?

“Verkoop van artikelen is een van de belangrijke diensten in De Coöperatie. En het is schaalbaar en je kunt dat ook internationaal doen. Het is als het ware een voorpost voor buitenlandse expansie. Langs die lijnen kwamen we erop uit: ik ben betrokken bij jouw De Coöperatie, laat De Coöperatie een belang nemen in Reporters Online. We spreken elkaar toch de hele week. Dan moet je ook trouwen. Het leidt tot een bont pakket van aandeelhouders in Reporters Online: De Coöperatie, Vereniging Veronica, ik en nog wat kleinere aandeelhouders. ”

Reporters Online biedt een pakket met diensten, De Coöperatie heeft een uitgebreid verhaal over nog meer diensten. Merk je dat alle plannen worden begrepen door freelancers?

“De freelancers die ik spreek zijn er al wat langer van op de hoogte. Het begint te landen. We werken met de Coöperatie steeds meer toe naar concretere stappen. De website en ICT-systemen worden verder ontwikkeld. Dat maakt het tastbaarder. Je kunt inloggen en zien dat er andere leden zijn. De grotere dingen zoals het matchingsfonds hebben we nu bekend gemaakt.”

Wat is je indruk van de eerste leden van De Coöperatie?

“Het zijn geen mensen die net beginnen. Eerder redelijk gevorderde freelancers die opdrachten hebben en daar meer mee willen doen, dan mensen die opdrachten zoeken. En daar is De Coöperatie ook voor. Het is bedoeld als additionele omzet, met nieuwe mogelijkheden. Ook met het matchingfonds zul je zelf fondsen erbij moeten werven.”

Wat gaat De Coöperatie worden: een plek waar freelancers samenkomen en samenwerken, of een virtueel platform dat draait om communicatie, administratie en diensten?

“Het is een beetje te vroeg om dat te zeggen. Het zal deels draaien om plezierige, goedkope werkruimte. Verder levert het schaalgrootte bij crowdfunding en marketing. Ik denk dat ook we grotere opdrachten kunnen binnenhalen die een individuele freelancer niet kan aannemen. Een ander onderdeel zal draaien om het wegnemen van de juridische en arbeidsrechtelijke zorgen van freelancers. Ik heb het afgelopen jaar gemerkt dat freelancers vooral bezig waren met opdrachtgevers die minder betalen en de komst van modelcontracten. Modelcontracten kan de Coöperatie gaan regelen.”

De Coöperatie kan ook verkoopvoorwaarden gaan opstellen. Als je met veel bent kun je zelfs richting uitgevers een gebaar of een vuist maken. Gaat De Coöperatie de rol van vakbond spelen?

“Nee, zelfs al zouden we zo groot groeien dat we die vuist kunnen maken, dan nog zouden we geen vakbond zijn. Het heeft met marktslagkracht te maken, net zoals Apple een sterkere positie heeft als het onderdelen gaat inkopen. Dat heeft niks met collectieve belangenbehartiging te maken. Dat gaan we ook niet doen. We gaan niet lobbyen in Den Haag of dingen via een cao regelen. Dat is aan de NVJ, De NVJ is de Nederlandse Verenging van Journalisten. waarmee we goed samenwerken. Of aan de FLA.” De FLA is de FreeLancers Associatie.

Belangenbehartiging voor freelancers is lastig, want ze worden gezien als een individueel onderneminkje dat niet collectief mag optreden. Terwijl als je die onderneminkjes bundelt in een coöperatie, je de macht van een grote onderneming krijgt.

“Klopt, je bereikt het resultaat vanuit een heel ander perspectief dan een vakbond. Ik zie het zo: De Persgroep consolideert, de freelancers consolideren ook.”

Ik kan me voorstellen dat De Coöperatie groot groeit, en je doet niet mee, dat je op een gegeven moment gaat voelen dat je als freelancer geen onderdeel bent van een machtig collectief. 

“Zou kunnen. Maar het lidmaatschap staat open voor iedereen. Verder gaat dat nog wel even duren, voordat die discussie aan de orde zou kunnen zijn. Verder is niet alles wat we doen exclusief voor leden. Het matchingfonds staat bijvoorbeeld ook open voor niet-leden.”

Waarom?

“Omdat het ook gaat om versterken van de positie van freelancers in het algemeen. Niet alleen voor Coöperatie-leden. De percentages weet ik nog niet, maar niet-leden zullen dan iets meer commissie moeten betalen dan leden. Je wordt niet gedwongen, maar het is misschien aantrekkelijker om lid te worden. Dat hopen wij uiteraard. Ik kan me ook voorstellen dat we verhuur van werkruimte ook beschikbaar maken voor niet-leden. Dat kan ik me zeker voorstellen bij collectieve pensioenregelingen, want daar heeft iedereen belang bij grote aantallen deelnemers. Het is voordeliger met honderdduizend dan met duizend.”

Is De Coöperatie ontstaan uit nood, of – als je het cynisch formuleert – uit armoede? 

“Als alle freelancejournalisten een half miljoen per jaar zouden omzetten, zou er minder behoefte zijn. Aan de andere kant zou je met de coöperatie dan een half miljoen extra kunnen omzetten. Toch is het niet zozeer uit armoede. De mensen die nu meedoen, hebben al opdrachten. De Coöperatie is meer een reactie op de consolidatie in de uitgeefmarkt. Daar is de schaal groter geworden. Grote uitgeverijen dicteren nu voor veel titels de voorwaarden, tarieven en betalingsafhandeling.

“Vanuit de uitgevers bekeken is dat verstandig geweest. Uitgeverijen die dat niet doen, gaan het niet overleven. Het is een logisch proces en ik heb daar geen moreel oordeel over. Ik constateer wel dat het nodig is om als individuele freelancer daarop te reageren. Er moet kortom een bedrijfsmatige reactie komen vanuit de markt. En dat zijn wij.”

Meer weten? Kijk op de website van de Coöperatie.