Het was Paul Disco, voormalig dagbladmanager van de Volkskrant en ex-directeur van De Groene Amsterdammer en nu docent aan de Hogeschool van Amsterdam, Kijk op LinkedIn voor de loopbaan van Paul Disco. die het idee van de lezerscoöperatie meerdere keren opperde. Op 25 oktober 2011 publiceerde Paul Disco op De Nieuwe Reporter zijn pleidooi Nieuw verdienmodel: de lezersvereniging. Zelfbestuur door de abonnee’s, geen gedoe met investeerders en alle nadruk op het product. Aan hem de vraag of de lezerscoöperatie ook een reële optie is voor online media.

“Ik heb het idee van een lezerscoöperatie al een paar keer geopperd. Eerst toen Dagblad De Pers bijna failliet ging, Op 19 maar 2012 publiceerde Paul Disco op De Nieuwe Reporter het artikel De Pers als onafhankelijke uitgeverij met lezers als aandeelhouder. en later toen NRC te koop stond. Voor Adformatie zette Paul Disco op 2 september 2014 op een rij wat de voordelen van een lezerscoöperatie zouden zijn voor NRC: 6 redenen voor de lezer om eigenaar te worden van NRC. Je weet immers: er komen aandeelhouders, die kopen de boel op en die lopen nul risico, want die kranten worden vooruit betaald dankzij ons abonnementensysteem. Het enige wat ze doen is de boel laten draaien, en ondertussen trekken ze stiekem heel veel geld uit het bedrijf. Jij en ik zien dat niet, tot ze de boel verkopen. Dan komen er wat lekken boven water.”

“Je betaalt dus voor je krant, maar je betaalt ook nog 10 tot 15 procent rendement van dat vermogen dat ze erin hebben gestopt. Dus zou je bijna zeggen: als je dan toch betaalt, waarom stop je dat niet in een pot, maak daar een mooie krant van, en investeer je winst in de kwaliteit van je krant? Of geef voor mijn part de redacteuren een bonus als het goed loopt. Waarom zou je dat aan een bank geven? Terwijl het enige wat die jongens doen is geld eruit trekken. Dus een coöperatie is een win-winsituatie, maar toch gebeurt het niet.”

Het gebeurt dus wel in Duitsland. In Duitsland is Die Tageszeitung een lezerscoöperatie. Lees op Nieuwe Journalistiek het artikel Die Tageszeitung: een kleine, maar rijke krant, dankzij leden. Hier in Nederland zijn de journalisten bang voor hun onafhankelijkheid. Terwijl je in een coöperatie met je lezers juist heel onafhankelijk bent.

“Het zou genetisch in de Nederlander moeten zitten. Zo is de Rabobank ooit begonnen: tien boeren die samen een potje hebben om tegenvallende oogsten op te vangen. Op de website van de Rabobank is een beknopte geschiedenis van de bank als coöperatie te lezen. Of: er moet ergens een schuur worden gebouwd, laten we die samen bouwen, dan hebben we er allemaal wat aan. Dat is het Nederlandse poldersysteem. Dat is veranderd. Mensen zijn niet meer gewend zelf iets te organiseren. Mensen willen consumeren. Dat is een hele grote trend. Maar dat wil niet zeggen dat je met 10, 20 of 100 duizend mensen niet een krant kunt onderhouden.”

Het speelde natuurlijk even bij NRC. De lezers hadden de krant kunnen kopen voor de prijs van een jaarabonnement of twee. In 2009, toen De Persgroep NRC te koop aanbood, opperde journalist Joris Luyendijk op zijn weblog op nrc.nl dat lezers NRC zouden kunnen kopen. Zijn idee strandde, maar toen de nieuwe eigenaar, investeringsmaatschappij Egeria, in 2014 bekend maakte NRC Media te willen verkopen, kwam er alsnog een serieuze actie op gang (Wie koopt NRC?), maar het voorstel werd door Egeria afgewezen.

“De lezers hadden ook met hun voeten kunnen stemmen, door hun abonnement op te zeggen. Maar dat doen ze dan ook weer niet. Ik was wel verbaasd dat hoofdredacteur Peter Vandermeersch, die daar door Egeria Investeringsmaatschappij Egeria was van 2010 tot 2015 eigenaar van NRC Media. is neergezet om hun belang te dienen, vorig jaar in zo’n nachtprogramma heeft geroepen dat hij een lezersvereniging helemaal niet zo’n gek idee vond. De bewuste uitzending op NPO Radio 1 is hier terug te luisteren. Maar dat kan natuurlijk niet, dat zou Egeria nooit goedvinden. Ze hebben natuurlijk niet voor niets op het vertrek van Rob Wijnberg aangedrongen. Rob Wijnberg moest in 2012 na twee jaar hoofdredacteurschap vertrekken bij nrc.next. Veel te veel macht heeft zo’n investeerder, terwijl ze niets toevoegen.”

Zo’n investeerder is dus een grotere bedreiging voor de onafhankelijke journalistiek dan we denken?

“Jazeker.”

Kranten uitgeven is nog steeds gebaseerd op winstmaximalisatie. Het is geen ideëel doel.

“Dat geldt niet per se voor elke uitgever. De Persgroep zit er ook uit ideële overwegingen. Het is heel leuk om een krant te maken. Je bent iemand. En dat ze de bedrijfsvoering aanpakken, is natuurlijk logisch.”

De vraag is nu of een coöperatie ook iets is om online mee te kunnen overleven. Betaalmuren en Blendle zijn moeilijk rendabel te maken in een klein taalgebied als Nederland. Al heeft de Volkskrant in 2014 100 duizend euro verdiend aan Blendle.

“Daar kan je geen krant mee maken. Dat is ongeveer 1 journalist. En dan pakt de overheid ook nog eens 21 procent btw op alle verkoop, in plaats van 6 procent. Dat lekt zo weg uit je verdienmodel.”

Mijn eigen idee is: betalen voor een stuk papier met inkt, dat doen mensen niet meer. De fysieke transactie valt online weg, dus ook de fysieke betaalbereidheid. Daar komt een ideële betaling voor terug, maar dat strookt niet met een groot winstmodel.

“Als ik ergens voor betaal, dan wil ik er ook een dienst voor hebben. Ik wil best een paar honderd euro betalen aan belasting in Amsterdam, als ik mijn auto dan maar ergens mag neerzetten. Dat heeft voor mij waarde. Ik weet ook hoe die parkeerplaats er morgen uit ziet. Alleen de vraag is: vind ik het morgen ook nog fijn? Een krantenartikel is veel vluchtiger.”

“Van een krantenartikel weet ik niet of het morgen nog wel leuk is, of interessant. Het is nu al los van andere context, omdat je het niet meer gebundeld met andere artikelen uit die krant leest.”

“Vroeger wist je, als katholiek neem je de Volkskrant, als gereformeerde Trouw. Ben je liberaal, dan lees je De Telegraaf of NRC Handelsblad. De bundel stond ergens voor. Maar dat is nu niet meer zo. Het zijn geen ‘ledenbladen’ meer. Het nieuws dat je online leest, of het nou context heeft of niet, dat heb je vaak al ergens anders gelezen. Denk je. Alleen heb je toen het nieuwsfeitje gelezen, zonder die opinie. Dus hoeveel is die opinie je waard? Misschien gaat dat groeien.”

“Nu, als er een vliegtuig neergestort is, dan komt er een column waarin iemand zegt: ik vind er dit van. Daar zit geen enkel verder feit bij. Het is misschien een leuke gedachte om te lezen, maar willen mensen daarvoor betalen? Wat moet er dan gegeven worden zodat jij denkt: dat heeft voor mij waarde? Daar zijn de geleerden het nog niet over eens.”

Dus moet je het transactiesysteem niet helemaal weglaten en overgaan naar een ideëel systeem?

“Ik weet niet of je dat als organisatie van de grond krijgt. Privé zou het moeten kunnen. Neem Avenue. Avenue was een modeblad dat tussen 1965 en 1994 in Nederland verscheen. Dat komt dit jaar weer uit. Mensen hebben daar een stichting voor opgericht. En die hebben dus nul overhead. Dat zal vast een heel mooi blad worden, en er zullen er vast ook heel veel van verkocht worden, maar ze hebben ook geen last van de auto van de directeur, de boekhouder, of zieke medewerkers. Er gaat dus een verschil ontstaan tussen de georganiseerde media en de ongeorganiseerde media.”

“Het gaat misschien de kant op dat je een aantal journalisten hebt die hun eigen merk zijn. Dat gaat al zo in het voetbal. Zo kun je ook een elftal van journalisten samenstellen. Dat heeft The Atlantic gedaan: alle beste journalisten van alle beste media wegkopen en dan online duurzaam geld verdienen. Maar nu is dat Donald Trump die het organiseert, ze zouden het natuurlijk ook zelf kunnen doen.”

Waarom doen ze het niet?

“Journalisten zijn van nature kritisch en wantrouwend, maar van nature zijn het ook niet zo van die veroordelende mensen. Ze zijn ook niet zo besluitvaardig. Terwijl je, als je een bedrijf voert, wel snel beslissingen moet nemen, investeringen moet doen, een campagne beginnen, klanten moet werven. Dan weet je wel dat je iets met facebook kunt, maar keiharde marketeers zullen het nooit worden.”

Ondernemingslust en journalistiek gaat niet vaak samen, inderdaad. Mensen vinden het lastig om rekening te houden met de markt bij hun werk.

“Het is vaak koudwatervrees. Ga er maar vanuit, dat als je een stukje schrijft voor de krant, wat die krant niet wil, of wat niemand wil lezen, je ook niet wordt aangenomen. Dus in zekere zin ben je als journalist al afhankelijk van de markt. Iemand heeft al een keer tegen je gezegd: jij past in het functieprofiel, dus jou nemen we aan als chef redactie. Dan kun je ook niet zomaar van alles schrijven.”

“En stel nou dat je een artikel schrijft en het maakt inderdaad uit wat er in die kop staat, qua respons, en qua clicks. Dan kun je zeggen: ik ben een kunstenaar en ik wil daar geen rekening mee houden. Maar daarvoor ben je niet de journalistiek in gegaan. Je bent de journalistiek in gegaan om iets te doen met waarheidsvinding, waarheidsduiding. Dat is toch iets anders dan het maken van een schilderij, waarin je gedachten die in je opkomen verbeeldt. Dat zou ik echt een grote misvatting vinden. Dan is het ook geen systeem waarin je geld kunt verdienen. Ik kan ook een garage openbreken en gaan schilderen zonder me druk te maken over de verkoop, maar dan is het gewoon een hobby. In zekere zin is nieuws en duiding toch een dienst waarvoor mensen zouden moeten betalen.”

Zou er in Nederland plaats zijn voor een stuk of drie, vier lezerscoöperaties van enige omvang? Als we niet winstmaximalisatie nastreven, maar goede media produceren zonder op een houtje te bijten?

“Ik weet niet of je zo moet denken. Volgens mij moet je eerst bedenken of er een groep is die je wilt bedienen. Naar mijn idee zijn de lezers van De Groene Amsterdammer zo’n groep. In de tijd dat ik er zat voelden die mensen zich lid. Ze kregen dat blad, er stonden opinies in, achtergronden. Soms waren het opinies waar ze het niet mee eens waren, soms wel. En als je aan het eind van het jaar vroeg: ‘Mensen, vinden jullie het leuk wat wij doen? Stuur dan nog wat geld. By the way, van het geld dat jullie vorige keer hebben gegeven hebben we Joeri Boom Joeri Boom werkte tussen 1998 en 2012 als journalist voor De Groene Amsterdammer. Hij deed veel oorlogsverslaggeving. Sinds 2012 is hij correspondent voor NRC in India. naar Afghanistan gestuurd en we hebben de computers op de opmaakredactie vervangen.’ Dan kwam er gewoon weer een ton binnen. Die mensen gaven zo honderd euro. Ze kregen wel een boekje. Later hebben we dat een beetje gefaseerd: kreeg je mooiere boekjes als je wat meer geld stortte. Dan komt er ook meer binnen. Je moet niet denken dat alles wat riekt naar commercieel ook fout is.”

“Maar zo’n idee van een online coöperatie? Ik denk dat je papier niet a priori moet uitschakelen. Je moet een concept hebben waarmee je een beetje op papier, een beetje online geld kunt verdienen. Ook live-evenementen organiseren: een kaartje van 50 euro, maar dan wel een optreden van Houellebeck erbij. Zo verdien je ook mee aan de drankjes. Dat zou best wel kunnen.”

Zou het een oplossing zijn voor bestaande media?

“Bij de omroep zeker. De omroep is al georganiseerd als een coöperatie. Wij financieren ons eigen nieuws. We leggen geld in de pot, proberen daar via de Ster ook nog wat mee terug te verdienen. Niet dat iemand überhaupt nog ooit zo denkt, nu, maar dat is precies wat we doen. Dat kunnen we ook doen met kranten. Het model op zich werkt al. Er gaat 50 miljoen naar onze nieuwsvoorziening. Dat is best goed georganiseerd. Mensen vonden het misschien links, maar dat was het natuurlijk niet. Dat was dus ook als een coöperatie ingericht.”

“Alleen: voor je een coöperatie begint, denk aan je doelgroep, en aan hoe die over een jaar of tien zijn informatiebehoefte gaan bevredigen. Dat kun je beschrijven en vervolgens kun je daarop inspelen.”

“De Tageszeitung zegt: we willen digitaal leesbaar zijn en relevant blijven, en we willen daarmee tienduizend mensen bereiken. Je kunt ook zeggen: ik heb honderd mensen waarvoor ik iets heel waardevols maak en die zijn bereid daarvoor 10.000 euro te betalen. Dan ben je ook al een heel eind. Dat is een beetje het model van het Financieel Dagblad. Die hebben informatie waarmee jij beter in aandelen kunt handelen.”

“Er is dus geen vaste filosofie denkbaar, behalve dat als je voor één filosofie kiest, je daarna alles daarvan in het teken moet stellen.”