Het verdienmodel van veel start-ups is helemaal zo nieuw niet, vindt Roman Schürmann, redacteur en bestuurslid van de Zwitserse krant Wochenzeitung (WOZ). Het lezers-model met crowdfunding en betalende lezers heeft WOZ eigenlijk al sinds de jaren tachtig.

“Twintig jaar geleden had een normale krant in Zwitserland ongeveer 20% inkomsten uit abonnementen en 80% uit advertenties. Bij WOZ was dat altijd het omgekeerde en dat bleef redelijk stabiel ook na de crisis in 2008 groeide bij ons het aantal abonnees”, vertelt Schürmann die al 15 jaar bij WOZ werkt.

WOZ heeft veel minder last gehad van dalende advertentie-inkomsten dan andere grote krantenuitgevers die inmiddels – net als WOZ – veel afhankelijker zijn geworden van abonnees. WOZ is niet advertentievrij, want circa 12% procent van de omzet komt uit advertenties.

Papier

WOZ heeft geen miljoenen verspild aan de ontwikkeling van online activiteiten zoals veel grote uitgevers wel deden. De redactie richt zich voornamelijk op de papieren publicatie en steekt zo min mogelijk middelen en tijd in social media en online interactie met lezers.

“WOZ doet niet aan discussies of bijdragen van lezers op de website, omdat het redacteuren te veel tijd kost om een echt interessante discussie te modereren”, aldus Schürmann. Lezers die een inhoudelijke bijdrage willen leveren kunnen wel een ouderwetse papieren brief of – vooruit – een e-mail naar de redactie sturen.

Er is trouwens wel onlangs een WOZ-app gelanceerd. Een volledige digitale versie van het weekblad bestaat ook. Daarvoor betalen abonnees net zoveel (265 Zwitserse francs per jaar) als voor de papieren versie. In totaal komt nog circa 99% van de inkomsten uit circa 15 duizend abonnementen – van de papieren WOZ-krant. “Sommige jonge redacteuren willen wel meer innovatie online, maar dan vragen we wie daarvoor gaat betalen. En daar hebben we niet echt een antwoord op.”

Le Monde Diplomatique

Na zes weken wordt alle content uit de papieren versie van WOZ gratis weggeven op de website. De coöperatie kiest daarvoor uit ideologische overtuiging en ziet geen noodzaak om deze online content te verkopen zolang er nog genoeg abonnees zijn.

WOZ heeft een zeer hoogopgeleid en relatief welvarend lezerspubliek in vergelijking met de gemiddelde Zwitserse krant. De lezers van WOZ houden van linkse kwaliteitsjournalistiek, vergelijkbaar met wat De Groene Amsterdammer in Nederland of het Franse Le Monde Diplomatique bieden. WOZ verspreidt de Zwitserse versie van Le Monde Diplomatique als een maandelijkse bijlage.

Online heeft WOZ in Zwitserland (nog) geen serieuze concurrenten, omdat dit land geen succesvolle nieuwe initiatieven á la De Correspondent kent. De grootste landelijke start-up is Watson, een VICE-achtige website die volledig drijft op advertentie-inkomsten en dus een heel ander segment bedient.

Crowdfunding staat in Zwitserland nog in de kinderschoenen. WOZ doet niet aan online crowdfunding maar heeft wel al decennia een meer ouderwetse vorm hiervan. “We hebben een vereniging van 800 leden die de dubbele prijs betalen voor hun abonnement”, legt Schürmann uit. “Dat levert jaarlijks circa 8% van het gehele budget voor journalistieke producties op.” Daarnaast ontvangt WOZ jaarlijks ook nog eens circa 65 duizend Zwitserse francs aan spontane directe donaties.

Crisis

Rond 2005 ging het financieel even minder met WOZ. Schürmann: “Dat was niet omdat het aantal abonnees daalde, maar omdat de organisatie moest leren inzien dat het niet alleen draait om de kwaliteit van de inhoud van de krant, maar dat goed zakelijk management en de cijfers ook van groot belang zijn.”

De afgelopen 10 jaar stabiliseerde de situatie en maakt de WOZ constant winst. Jaarlijks gaat het om circa 200 duizend Zwitserse francs winst op een omzet van 5 miljoen. Die winst is iets minder indrukwekkend als je bedenkt dat WOZ jaarlijks circa 160 duizend Zwitserse francs aan indirecte overheidssubsidie ontvangt voor de portokosten van de verzending van de weekkrant.

Waarom kan WOZ overleven én zo weinig veranderen? Dat ligt deels aan de concurrentie en deels aan de eigendomsvorm van WOZ. “Mediabedrijven lijken tegenwoordig meer op gewone bedrijven dan twintig jaar geleden. Ze worden veel meer geleid door managers”, meent Schürmann.

“In Zwitserland zijn er nu nog maar drie grote uitgevershuizen door de eigendomsconcentratie van de afgelopen 20 jaar. Wij zijn klein maar onafhankelijk en dat is echt ons unique selling point – ons beste verkoopargument. Veel mensen waarderen het dat wij allemaal hetzelfde verdienen en dat we een coöperatie hebben.”

Gelijke lonen

Bij de oprichting van WOZ in de neoliberale jaren tachtig is destijds heel bewust gekozen voor een coöperatie van werknemers. Vanuit het het gelijkheidsideaal dat hoort bij het progressieve gedachtegoed dat WOZ aanhangt werd ervoor gekozen dat werknemers zelf eigenaren werden die gelijke lonen ontvangen.

Bij WOZ werken in totaal 50 mensen, waarvan een groot deel parttimer is. De redactie bestaat uit circa 16 personen. Alle werknemers die meer dan een halve week werken bij WOZ moeten eigenaar worden en hiervoor eenmalig 3000 Zwitserse francs betalen die ze niet meer terug krijgen. Als je minder dan 40 % werkt dan mag je geen eigenaar zijn. Nu zijn ongeveer 43 medewerkers lid van de coöperatie.

Vrijheid

Zij praten en beslissen allemaal mee over alle beslissingen die van belang zijn voor de onderneming en dat gaat heel democratisch met ieder een stem. Niemand is formeel de eindverantwoordelijke, directeur of hoofdredacteur, maar er is wel een bestuur van vijf man die naast hun eigen baan één dag in de week ‘het zakelijke management’ zijn. De leden van dit bestuur worden ook ieder jaar opnieuw verkozen door de leden. Ook is er sinds jaren negentig een soort raad van commissarissen die toezicht houdt op dit bestuur.

“Werknemers verdienen hier minder dan bij andere kranten maar dat maakt ze niet uit want ze genieten hier een vrijheid die ze elders niet hebben”, stelt Schürmann. Door de bijzondere eigendomsvorm heeft WOZ geen redactiestatuut nodig om de onafhankelijkheid van de redactie te beschermen. “Want er is hier simpelweg geen eigenaar die wil dat redactie samenwerkt met commerciële partijen.”