Eigendom als innovatie

Bij ‘il manifesto’ wordt nooit iemand ontslagen

De Italiaanse krant il manifesto heeft een redactie die bestaat uit relatief oude redacteuren: geen van hen is jonger dan 40. Vanwege hun communistische overtuiging krijgt iedereen hetzelfde salaris. De redacteuren zijn zelf de aandeelhouders van de krant.

“Il manifesto is the kind of newspaper that makes stupid people want to blow it up.’

Dit staat geschreven op ‘il manifesto global edition’, de Engelstalige website van het dagblad. Rond de kerstmis van 2000 probeerde een extreemrechtse ‘hardliner’ een aanslag te plegen op de redactie van il manifesto in Rome. Dat mislukte echter; hij raakte zelf gewond omdat het kerstcadeau dat hij binnen wilde afleveren, ontplofte voor de ingang van il manifesto.

“Wij denken al 45 jaar anders,” vertelt Matteo Bartocci, redacteur en bestuurslid van il manifesto. “We zijn anti-kapitalistisch, sommigen van ons zijn communist, niet allemaal. Wat dat ook mag betekenen vandaag de dag. We willen de levensomstandigheden van mensen verbeteren. In die zin zijn we dus activisten.”

Il Manifesto foto 4
Poster aan de muur op de redactie van il manifesto in Rome. Foto: Mathilde Sanders.

Politiek

De Italiaanse krant il manifesto werd in 1969 opgericht als communistisch dagblad en vertegenwoordigt de stem van de linkse intellectuelen, maar heeft geen banden met een politieke partij.

Il manifesto heeft een traditie van onderzoeksjournalistiek en wordt bestuurd door een redactiecollectief. De redactie bestaat uit 45 relatief oude redacteuren (niemand onder de 40 jaar) en vanwege hun communistische overtuigingen, krijgt iedereen hetzelfde salaris. Ze hebben elkaar ook nooit durven ontslaan. Veel redactieleden werken al hun hele loopbaan bij il manifesto.

“We zijn een politiek team, dus het is heel lastig om te zeggen: jij vertrekt, fijne dag nog. Zeker ook doordat we werken met one head one vote,” aldus Bartocci.

De organisatie waar hij werkt, lijkt veel op de journalistencoöperatie van het Zwitserse WOZ. Zie het artikel over WOZ dat ik in dit dossier op Nieuwe Journalistiek schreef: WOZ mikt op papier en laat online innovatie links liggen. De redacteuren zijn allemaal zelf de aandeelhouders van het bedrijf waar ze werken en hebben stemrecht over veel zaken, zoals bijvoorbeeld ontslag of benoemingen van het bestuur.

Een nieuwe werknemer moet 1000 euro betalen om zich in te kopen als aandeelhouder, maar niemand krijgt dividend uitgekeerd. In 2015 bedroeg de omzet van il manifesto circa 7 miljoen en 5 ton hiervan was winst die terugvloeit naar het bedrijf.

Bartocci1
Matteo Bartocci, redacteur en bestuurslid van il manifesto.

Droombanen

Net als bij de Belgische journalistencoöperatie Médor Zie het artikel over Médor dat ik voor dit dossier op Nieuwe Journalistiek schreef: Médor koos heel bewust voor de lezerscoöperatie als eigendomsvorm: “We willen onafhankelijk zijn”. is de doelstelling van de eigenaren van il manifesto niet om winst te maken, maar om hun eigen (droom)banen veilig te stellen. “We zijn een geslaagde coöperatie als onze werknemers salarissen krijgen. Als je een goede ondernemer bent wil je winst maken voor jezelf en je aandeelhouders. Dat is iets heel anders.”

Deze vorm van eigendom zorgt voor journalistieke onafhankelijkheid, meent Bartocci. “Het is niet natuurlijk dat de baas twintig keer zoveel salaris krijgt. Onze lezers begrijpen dat goed.” Op de vraag wat de ‘waardepropositie’ van il manifesto is, antwoordt Bartocci: “dat we een oud blad zijn met een lange geschiedenis en een communistisch verleden.”

De beste jaren van de krant waren tussen 1989 en 1995 toen oplages werden gehaald van rond 100 duizend (waarvan uiteraard niet alles werd verkocht), maar daarna was er een snelle krimp, met 2012 als crisisjaar. In dat jaar ging il manifesto failliet en moest het een doorstart maken. Dat kon door het logo van de krant te verkopen aan de schuldeisers. Met crowdfunding werd bij de lezers in 2014 circa 4 ton euro opgehaald  om het logo terug te kunnen kopen, maar het is nog niet genoeg omdat het circa 1 miljoen kost, schat Bartocci.

Il Manifesto foto 5
Gang van het kantoor van il manifesto. Foto: Mathilde Sanders.

Crowdfunding

Il manifesto was één van de eersten die in Italië met crowdfunding begon. “In de jaren zeventig is il manifesto geboren dankzij crowdfunding,” vertelt Bartocci. “Omdat de oprichters toen werden verbannen uit de communistische partij, haalden ze geld op om de krant te kunnen maken. En dat doen we nog steeds vaak.”

In 1991 konden de lezers ook aandelen kopen in il manifesto (iets dat volgens Bartocci nu voor Italiaanse werknemerscoöperaties verboden is). Ongeveer 3000 mensen bezitten 28% van de aandelen van il manifesto, maar met 72% van de aandelen hebben de werknemers het toch voor het zeggen. De lezers hebben als aandeelhouders niet dezelfde stemrechten als de journalisten.

Prijzig papier

De meeste inkomsten komen bij il manifesto nog steeds van abonnementen op de papieren publicatie. In de kiosk worden dagelijks gemiddeld 9.600 kranten verkocht en er zijn circa 800 papieren en 1.700 digitale abonnees. Ook is il manifesto (net als de coöperaties TAZ Zie het artikel op Nieuwe Journalistiek: Die Tageszeitung: een kleine, maar rijke krant, dankzij leden. en WOZ) distributeur van het Franse maandblad Le Monde Diplomatique, dat naar het Italiaans wordt vertaald.

Het dagblad il manifesto is redelijk prijzig: een jaarabonnement op de papieren krant kost tussen 460 en 560 euro per jaar, een digitaal abonnement 349 euro per jaar. Een maand-abonnement is ook mogelijk voor 30 euro (papier) of 18 euro (digitaal).

Il manifesto is ook de enige krant in Italië die een betaalmuur heeft. Bartocci legt uit dat ze een paywall à la de New York Times hebben, waarbij alleen de eerste acht artikelen gratis zijn iedere maand.

De Engelse artikelen op il manifesto global zijn wel allemaal gratis te lezen. Inmiddels zijn circa 300 Italiaanse artikelen vertaald en dit is zo prijzig dat ze hiervoor weer een ronde van crowdfunding overwegen.

Il Manifesto foto 2
Kantoor van il manifesto in Rome. Foto: Mathilde Sanders.

Afhankelijk van subsidie

Op de website van il manifesto kan niet worden geadverteerd, in het blad wel. Circa 10% van de omzet komt van advertentie-inkomsten. “Op de website hebben we geen advertenties. Het is belangrijk dat we de site bekostigen met abonnementen. Doordat we hierover heel transparant zijn, was onze crowdfunding ook succesvoller.”

Net als WOZ is il manifesto ook afhankelijk van overheidsubsidies, die zo hoog zijn dat de onderneming niet zonder zou kunnen overleven. Ter bescherming van de pluriformiteit en coöperaties subsidieert de Italiaanse overheid circa 20 tot 50% van de kosten die il manifesto maakt voor print, papier, druk, distributie en personeel.

Il manifesto moet ook opereren in een markt die veel kleiner is dan hij misschien lijkt, aangezien er ruim 60 miljoen Italianen zijn. Doordat het Zuiden van Italië qua economische ontwikkeling ver achter blijft, is de lezersmarkt van hoogopgeleiden relatief klein. Ook is de infrastructuur zo slecht in het Zuiden dat de distributie van de krant daar veel lastiger is dan in het rijkere Noorden.

Johnny Depp per il manifesto - foto di Luca Celada
Johnny Depp leest il manifesto. Foto: Luca Celada, copyright il manifesto.

Concurrentie

Ook heeft il manifesto te kampen met de opkomst van nieuwe concurrenten. Met name de papieren krant Il Fatto Quotidiano die rond 2010 werd opgericht door een groep van vijf journalisten is een bedreiging, omdat lezers daar naartoe overstappen. Deze krant heeft een oplage van circa 30 duizend en een iets andere politieke kleur dan il manifesto.

Il Fatto Quotidiano is aanhanger van MoVimento 5 Stelle, de populistische partij van de Italiaanse comedien Beppe Grillo. “Deze politieke beweging is noch links noch rechts. Ze zijn bijvoorbeeld tegen Europa, vluchtelingen en vakbonden, maar voor het milieu en zelfstandig ondernemerschap”, stelt Bartocci. “Il Fatto quotidiano is een concurrent omdat het net als wij onafhankelijk is en geen onderdeel uitmaakt van een groot concern.”

Voor de vorm van een coöperatie heeft deze start-up echter niet gekozen. “Meestal is het vinden van fondsen om investeringen te doen, problematisch voor een coöperatie. Voor de start is er dus ook meestal niet genoeg geld om te investeren in verbeteringen van de onderneming.”

al pacino per il manifesto - foto luca celada novembre 2014

Al Pacino met il manifesto. Foto: Luca Celada, copyright il manifesto.


— of — Reageer

Reacties

Comments are closed.